Hoe pakken we dit aan?

Om te weten waar zij nood aan hebben, doorlopen we met hen een human-centred design traject. Dit is een ontwerpbenadering waarbij samen met de doelgroep gezocht wordt naar oplossingen voor een bepaald probleem. In de eerste fase van dit traject, de exploratie- en visiefase, gingen we met 7 professionals in gesprek en analyseerden we bestaande tools en methodieken.

Het gaat om professionals die in sommige gevallen expliciet de opdracht hebben om ethische aspecten op te volgen. Anderen doen dit dan weer op eigen initiatief, buiten hun takenpakket om. Sommige hebben een ethische, maatschappelijke of juridische achtergrond, maar niet allemaal.

Hiernaast deden we ook een benchmark van bestaande tools en methodieken die professionals ondersteunen bij het uitwerken van een beleid of concrete aanpak omtrent thema’s die een zekere abstractie omhelzen en vaak moeilijk te operationaliseren zijn. Het gaat om onderwerpen zoals integriteit, ethiek of duurzaamheid.

Ontdek hieronder wat we al leerden en hoe we hiermee aan de slag gaan.

Wat denken professionals over hun rol en takenpakket?

• Professionals die zich in een organisatie met ethiek bezig houden, zijn vaak de enigen die dat daar doen. Ze zijn dikwijls weinig professioneel omkaderd en voelen zich daardoor soms onzeker. Vaak stippelen zij zelf een traject uit om rond ethiek te werken binnen de organisatie, maar hebben ze weinig zicht op hoe andere organisaties dit doen en of dat de beste manier is. Ze zijn vaak de enige persoon in de organisatie die tijd kan maken voor dit onderwerp en missen een klankbord.

• Het is voor hen vaak een uitdaging om een organisatiebrede gedragenheid voor ethiek te creëren. Het kost vaak flink wat moeite om het management en middle-management te overtuigen van het belang van ethiek, en hiervoor tijd en middelen vrij te maken. Ze voelen daarom een flinke druk om te tonen dat hun bijdrage of werk een meerwaarde biedt, net omdat die soms in vraag wordt gesteld. De reden waarom organisaties dan uiteindelijk aan de slag gaan met ethiek, verschilt sterk. Het kan te maken hebben met de vrees voor aankomende regulering, de wens om processen efficiënter te maken, om tot een beter product of dienstverlening te komen…

• Een grote uitdaging is het vinden van die projecten die op ethisch vlak tegen het licht moeten worden gehouden. Dikwijls zijn er binnen organisaties geen goede overzichten van alle lopende projecten.

• Sommigen werken met assessments of vragenlijsten die ze projectleiders laten invullen. Als bepaalde antwoorden worden ingevoerd of waarden overschreden worden, wijst dit erop dat een meer diepgaande analyse nodig is.

Wat verwachten zij van de ondersteuning van het Kenniscentrum?

• De aanpak en ondersteuning moeten ruimte laten voor maatwerk en moeten kunnen worden afgestemd op de noden en aard van de organisatie (tijd, budget, etc.). Afhankelijk van de sector van de organisatie, het type activiteiten en de omvang van de organisatie ziet de werkpraktijk van de beoogde professionals er immers erg verschillend uit. Zo zijn de noden en mogelijkheden van overheidsinstanties anders dan die van private bedrijven.

• Er is behoefte aan ondersteuning voor verschillende aspecten van ethiek in een organisatie: het gaat om aspecten op organisatieniveau (structurele componenten van een organisatie zoals ethische comités, personeelsleden, interne processen) en productniveau (aandacht voor ethiek in projecten waarbij datagedreven toepassingen worden ontwikkeld of geïmplementeerd ).

• Er is vraag voor ondersteuning bij zowel expliciete ethiek (tools, leidraden, …) als impliciete ethiek (organisatiecultuur, integriteit, …). Zo is het bijvoorbeeld heel belangrijk om ook intern te sensibiliseren rond het onderwerp. Pas als voldoende werknemers zich bewust zijn van het belang, kan er ten gronde worden gewerkt. Ook op dat vlak hebben ethische professionals ondersteuning nodig.

• Er moeten verschillende vormen worden aangeboden om ethiek te operationaliseren in een organisatie. Het kan gaan om een tool, een workshop, een contactpersoon, etc. Dit verhoogt de inzetbaarheid van de aanpak voor de organisaties.

• Het moet duidelijk zijn wat de tool of aanpak kan opleveren. Op welke vraag biedt die een antwoord en wat kan het precies opleveren? Die moet heel precies worden gesteld.

• Hoe doen anderen het? Hoe ver moeten of kunnen we gaan? Een overzicht van inspirerende voorbeelden en echte casussen kan ethische professionals helpen de omvang van hun inspanningen in te schatten in relatie met wat anderen doen.

Wat zijn de volgende stappen voor ons?

Het Kenniscentrum wil deze professionals helpen om een ethische nood of vraagstelling te definiëren en hier een actieplan voor op te maken. Het is van belang dat er een duidelijke focus en vraagstelling ligt vooraleer je actief met ethiek bezig kan gaan. Wat is het resultaat dat de ethische professional wil bereiken? Hier kan dan een specifiek actieplan voor worden gemaakt. Dit actieplan moet de belangrijke stakeholders binnen de gehele organisatie overtuigen mee te werken aan het plan, maar geeft ook meer vertrouwen aan de professional zelf omdat die weet wat die moet doen en waarom.

De komende maanden werken we een aantal concepten uit voor de ondersteuning van professionals die werken rond de operationalisering van ethiek bij digitale innovatie. Deze concepten leggen we ter feedback voor aan de geïnterviewden en andere professionals. De bedoeling is om het concept hierna verder te verfijnen en tegen eind dit jaar te finaliseren en realiseren. De mate waarin de ondersteuning op dat moment beschikbaar zal zijn, is afhankelijk van de reikwijdte van het concept. Op de nieuwspagina van het Kenniscentrum houden we jullie op de hoogte van de vorderingen in dit traject.

Werk je zelf rond de ethische aandachtspunten bij datagedreven technologie en AI binnen je organisatie, en wil je weten hoe andere professionals dit doen in hun organisatie? Het Kenniscentrum startte recent een lerend netwerk ‘AI en ethiek in de praktijk’ dat professionals uit verschillende organisaties de kans geeft hun kennis en ervaringen op het gebied van ethiek in innovatie te delen met anderen om zo te leren van elkaar. Misschien ook iets voor jou? Lees er meer over in deze blogpost.

Illustraties door unDraw