Hoe ontwikkel je een strategie voor verantwoorde AI?

Je wil AI op een verantwoorde wijze inzetten, maar hoe pak je dat op een doordachte, structurele manier aan? Dat was het onderwerp van de bijeenkomst van het lerend netwerk ‘AI en ethiek in de praktijk’ op dinsdag 20 mei 2025. Vier experten lieten hun licht schijnen op de kwestie. Ook het Kenniscentrum Data & Maatschappij lichtte de nieuwe gids ‘ALLY’ toe die elke organisatie in staat stelt zelf een strategie te ontwikkelen. Hieronder vind je het verslag met de belangrijkste inzichten van de bijeenkomst.

Sprekers Duuk Baten & John Walker benadrukten in hun toelichting het belang van ethiek als een praktijk waar je als organisatie doorlopend op moet inzetten. 

AI is volgens deze sprekers een ‘systeemtechnologie’, omdat de technologie raakt aan alle domeinen en activiteiten, net zoals bijvoorbeeld elektriciteit. In die zin zijn AI-toepassingen niet zomaar tools maar veranderen ze fundamenteel onze blik op de wereld. 

Een uitdaging bij veel digitale systemen vandaag is ‘accountability’ of verantwoordelijkheid. Dit komt neer op het probleem van vele handen, waarbij niemand echt aansprakelijk wordt geacht voor de tekortkomingen van het systeem. Voor eindgebruikers zit er vaak niets anders op dan de beperkingen te accepteren (zoals bij AI-systemen die hallucineren). 

Voor de sprekers is verantwoordelijkheid nemen een praktische vaardigheid, iets waar een individu en een organisatie altijd mee bezig moeten zijn. 

In hun discussiepaper formuleren ze vijf stappen voor verantwoorde AI-innovatie. Ze bevelen organisaties volgende acties aan:

1. Je beoordeelt de huidige situatie en formuleert heldere ambities, bijvoorbeeld met het AI ethics maturity framework.
2. Je creëert de juiste omgeving om ethiek te beoefenen, bijvoorbeeld met het kaartspel Polder Perspectives XR.
3. Je betrekt alle stakeholders.
4. Je houdt jezelf verantwoordelijk, door een aantal duidelijke verbintenissen aan te gaan, zoals GPT-NL deed. 
5. Je reflecteert over wat je hebt geleerd en deelt dit. 

Tijdens het vragenrondje gingen de sprekers vooral dieper in op hoe je gedragenheid voor verantwoorde AI-innovatie kan creëren in je organisatie. Eén manier om dat te doen, is om te werken met ambassadeurs die je ideeën uitdragen onder collega’s. Zij inspireren collega’s en overtuigen hen zo. 

Spreker Karlien Jordens lichtte toe hoe de ambitie van de stad Gent om AI in te zetten voor een meer efficiënte en betere dienstverlening, leidt tot een doordachte AI-strategie. 

In 2024 zette de stad hier de eerste stappen in, door een multidisciplinair kernteam te vormen dat naast specialisten op vlak van IT en data ook bestaat uit medewerkers vanuit onder meer HR- en communicatie-afdelingen.

Er werd een lerend netwerk opgezet binnen de stad via een online communicatiekanaal. Hierlangs kregen medewerkers ook opleidingen over onder meer schrijven met AI. Dat leidde tot een aantal concrete richtlijnen voor gebruik van AI binnen de stadsdiensten. 

Er werden nieuwe specifieke use cases verkend en onderzocht voor de stad. Een interne denkoefening leidde uiteindelijk tot drie geselecteerde use cases:

• de ontwikkeling van een chatbot die vragen van burgers mee helpt beantwoorden,
• het monitoren van berichten over de stad Gent op sociale media,
• en een AI-assistent voor wegenonderhoud.

Voor 2025 wil de stad de visie op AI voor de stad verder aanscherpen, de mandaten, rollen en taken omtrent AI-innovatie verder uitklaren, en verder op scherp stellen wat het proces is voor experimenten met AI-innovatie in de stad.

Verantwoorde AI is daarbij van groot belang. De stad volgt de evoluties omtrent de AI Act verder op, verkent de rol die een CAICO (Certified AI Compliance Officer) zou kunnen spelen en wil ook verder bekijken wat mogelijk is op vlak van duurzaamheid. 

Een belangrijk onderdeel is ook het voorzien van opleiding en training. Daarbij zal worden ingezet op meer AI-bewustzijn bij een brede groep van medewerkers van de stad Gent. Voor specifieke profielen wordt ingezet op de ontwikkeling van extra digitale, juridische of ethische competenties. 

In het vragenrondje gaf de spreker aan dat de stad evoluties op vlak van de AI Act nauw opvolgt. Ze gaf ook aan dat de stad een voorbeeldrol moet nemen wanneer het gaat over het verantwoord inzetten van AI-toepassingen. Eens de use cases concreter worden, zal de stad hierover ook verder communiceren richting de inwoners van de stad Gent. 

Spreker Jens Meijen gaf vier belangrijke insteken voor een succesvolle strategie voor verantwoorde AI-innovatie, met ook een aantal take-aways.

1. Ten eerste moeten de strategische doelen realistisch zijn. Bij te ambitieuze doelen wordt het risico te groot dat de strategie dode letter blijft of louter als een last wordt ervaren. Extra processen voor verantwoorde AI-innovatie worden best geënt op bestaande processen. Om draagvlak te creëren binnen de organisatie, in het bijzonder op managementniveau, kan je best spreken over risicomanagement. Dit maakt de meerwaarde van deze extra stappen meteen duidelijk.
2. Ten tweede is nauwe expertise vandaag niet langer voldoende. Vaak ontbreken in interdisciplinaire teams toch nog een aantal competenties als het gaat over AI-innovatie. Dat is het geval bij zowel technische als juridische profielen, maar ook bij eindgebruikers. Opleiding op maat is nodig voor alle profielen.
3. Ten derde moet transparantie betekenisvol worden ingevuld. Om te garanderen dat de rechten van betrokkenen gerespecteerd worden en belanghebbenden worden betrokken, etc., moet het duidelijk zijn welke boodschap hen wordt verteld. De toelichting die wordt gegeven met het oog op transparantie moet dus verstaanbaar zijn voor het publiek dat je wil bereiken.
4. Ten slotte bestaat er het risico dat bij verregaande fragmentatie de verantwoordelijkheid verdwijnt. Het is daarom aanbevolen om een overzicht van het gebruik van AI in de organisatie centraal bij te houden, en ook een praktijkgerichte richtlijn voor ‘aanvaardbaar gebruik’ op te stellen voor medewerkers. 

De spreker concludeert dat inzetten op mensen essentieel is om tot verantwoorde AI-innovatie te komen. Verantwoord innoveren wil zeggen dat je ethische reflectie niet louter doet voor ‘window dressing’, maar om ervoor te zorgen dat AI-innovatie echt een meerwaarde creëert in je organisatie. Daarom is het belangrijk om een goed zicht te hebben op het AI-gebruik in de organisatie en praktijkgerichte richtlijnen voor een goed gebruik beschikbaar te hebben. 

Bij de vragen gaf de spreker aan dat het belang van verantwoorde AI-innovatie vermoedelijk enkel maar zal stijgen en zelfs een harde vereiste zal worden. Nu wordt het vaak als iets ‘softs’ benaderd, maar het zal mogelijk een essentieel onderdeel uitmaken van het risicomanagement van een organisatie. 

Het Kenniscentrum Data & Maatschappij ontwikkelde samen met FARI - AI for the Common Good Institute de gids ALLY. ALLY helpt organisaties om een eigen strategie te ontwikkelen voor verantwoorde AI-innovatie. Je kan de gids online gratis gebruiken of je kan een traject bij ons aanvragen waarbij we samen met jou de strategie vormgeven.