Data in en voor Vlaanderen: juridische overwegingen voor Vlaamse dataplatformen

De waarde en het belang van data stijgen door de opkomst van verschillende nieuwe en bestaande digitale technologieën, waaronder AI-systemen. De EU wil met haar Europese Datastrategie daarom het gebruik en delen van data in de Unie aanwakkeren, zowel met bestaande als met nieuwe wetgeving. Verschillende andere partijen, zoals nationale overheden, privé-organisaties en onderzoeksinstellingen zien ook een grote meerwaarde in innovatieve oplossingen om data makkelijker en breder beschikbaar te maken. Hieronder vallen onder meer dataplatformen die gegevensgebruikers en gegevenshouders met elkaar in contact brengen.

In dit rapport bekijken we verschillende wettelijke verplichtingen die onder Europese wetgeving, in het bijzonder de AVG en de Datagovernanceverordening, van toepassing zijn op dataplatformen. We gebruiken het We-Are project als een use case om de toepassing van de wetgeving concreter te maken. We identificeren mogelijke pijnpunten en onduidelijkheden in de wetgeving en geven aanbevelingen om hiermee om te gaan.

Het rapport geeft eerst een inleiding over het toenemende belang van data en een contextbeschrijving voor de Europese Datastrategie en de toepasselijke Europese wetgeving. Vervolgens wordt het We-Are project besproken zodat de structuur en de doelstelling van het project als een praktische use case kunnen worden gebruikt voor de bespreking van de wetgeving. Ten slotte bespreken we bepalingen uit de Datagovernanceverordening en de AVG die relevant zijn voor dataplatformen en mogelijke pijnpunten bij de toepassing van deze bepalingen op innovatieve data-oplossingen.

• Het toepassingsgebied van de regimes voor databemiddelingsdiensten en erkende data-altruïsme organisaties in de Datagovernanceverordening bevat verschillende onduidelijkheden. Cruciale begrippen, zoals “commerciële relaties”, zijn niet duidelijk gedefinieerd waardoor aanbieders en burgers geen zekerheid hebben over hun rechten en verplichtingen.
• De reikwijdte van verscheidene verplichtingen in de Datagovernanceverordening is onduidelijk. Dit bemoeilijkt de correcte oprichting en structurering van diensten voor databemiddeling of erkende data-altruïsme organisaties voor aanbieders.
• De ingewikkelde structuur van een dataplatform kan leiden tot een complexe rolverdeling onder de AVG voor de verschillende betrokken partijen. Aanbieders van dataplatformen en partijen die gegevens verzamelen via het platform zullen hun onderlinge positie en de toepasselijke verwerkingsgronden duidelijk moeten definiëren en voldoende transparantie moeten voorzien voor de burger.
• Dataplatformen hebben de mogelijkheid om natuurlijke personen een eenvoudige manier te bieden om hun rechten op persoonsgegevens uit te oefenen ten opzichte van verschillende gebruikers en het platform zelf. Dataplatformen voorzien best deze technische mogelijkheid voor burgers om hun rechten eenvoudig uit te oefenen via het platform.

Dit rapport biedt inzichten in de praktische toepassing van nieuwe en bestaande Europese wetgeving op dataplatformen. Aan de hand van het We-Are project als praktische use case konden verschillende onduidelijkheden en pijnpunten worden geïdentificeerd die voor onzekerheid zorgen bij ontwikkelaars van dataplatformen. Deze onduidelijkheden worden best zo snel mogelijk verhelderd zodat nieuwe data-oplossingen met een redelijke mate van rechtszekerheid kunnen worden ontwikkeld.