Aanpak begeleidingsethiek

Introductie

De aanpak begeleidingsethiek is een methode om in dialoog te gaan over ethiek en technologie om te komen tot een verantwoorde innovatie van producten en diensten. De aanpak is ontwikkeld vanuit het standpunt dat technologie en mens met elkaar zijn verweven. Technologie is hierbij niet iets wat we enkel moeten beheersen, of wat de mens zal verlossen, maar het is een onderdeel van onze leefwereld.

Vanuit dit idee is de vraag niet of een technologie wel of niet gemaakt mag worden, of deze goed of fout is. De focus ligt eerder op de hoe-vraag: op welke manier kan de technologie op een goede manier worden ontwikkeld en geïmplementeerd? De methode vertrekt daarvoor vanuit de bestaande praktijk en kijkt naar de verschillende actoren, effecten en waarden in de context waarin de technologie zal worden ingezet. In een workshop gaan verschillende betrokkenen in dialoog hierover en proberen gezamenlijk tot vervolgacties te komen op het gebied van de technologie, de omgeving en het gebruik. Idealiter wordt de workshop bij het begin van het ontwikkelingsproces uitgevoerd.

De tool

De methode bestaat uit een aantal vaste stappen:

In de eerste stap wordt de technologie in context verhelderd. Hierbij licht een 'casushouder', iemand die de toepassing ten gronde kent, de specifieke toepassing toe. Er is daarbij ruimte voor deelnemers om vragen te stellen. Zo begrijpen alle deelnemers goed welke toepassing ter discussie op tafel ligt.
In de tweede stap wordt opgesteld welke actoren betrokken zijn in de casus. Dat kunnen allerlei verschillende actoren zijn, van gebruikers tot ontwikkelaars, adviseurs en beleidsmakers. Idealiter worden die ook allemaal betrokken in deze workshop. In dialoog worden vervolgens de mogelijke positieve en negatieve effecten opgesomd en de waarden die belangrijk zijn bij deze technologie en de omgeving waarin de technologie zal worden gebruikt.
In de laatste stap maak je de vertaalslag van mogelijke effecten en waarden naar oplossingen. De oplossingen worden bedacht vanuit drie verschillende domeinen: de technologie, de omgeving en het gebruik. Bij het domein technologie gaat het om het (her)ontwerpen van het product met de ethische waarden in gedachten, door bijvoorbeeld ethics-by-design. Het tweede domein is de omgeving: die kan ook worden (her)ingericht met het oog op de ethische waarden aan de hand van beleid, wetgeving, processen, organisatie en infrastructuur. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het verplicht documenteren van de ethische keuzes die werden genomen tijdens de ontwikkeling van het systeem. Het laatste domein gaat over het gebruik. Dit domein gaat over hoe individuen met de technologie omgaan. Hier kan je bijvoorbeeld denken aan trainingen, bewustwording en communicatie rond het product om een ethischer gebruik te stimuleren.

Aan het eind van de workshop eindig je zo met een selectie van acties of handelingsopties. Niet alle acties zullen haalbaar of relevant zijn, maar ze vormen een goed startpunt om verder te werken richting een verantwoorde technologie omdat je vertrekt vanuit de waarden die van belang zijn bij gebruik van de technologie en de actoren die betrokken zijn.