Het Kenniscentrum Data & Maatschappij gaf op 16 juni een webinar in samenwerking met VLAIO. Het doel was de aanwezigen praktische tips te geven om ethiek en regelgeving in een projectvoorstel te schrijven. Je kan de webinar onderaan deze pagina herbekijken en ook de presentatie downloaden.

Centraal in het verhaal: zeg niet alleen dat aandacht voor ethiek en regelgeving cruciaal is, maar laat ook zien dat het een belangrijk deel uitmaakt van je project. Dat wil zeggen dat je nadenkt over mogelijke obstakels en oplossingen, en dat die als acties in je werkplan staan. Met andere woorden, schrijf nooit in je voorstel dat je ethiek belangrijk vindt, zonder dit verder uit te werken. Dat is zoals een bord hangen dat je een eerlijke garagist bent: verloren moeite en niet geloofwaardig!

Om het even te verduidelijken met een voorbeeld: wie van volgende twee tieners zou je als ouder vandaag in coronatijd het snelst naar buiten laten? De ene tiener die alleen zegt dat die zal oppassen, of de tiener die je meteen ook een mondmasker en alcoholgel laat zien? Iemand die concreet kan tonen hoe hij risico’s zal aanpakken, geven we sneller meer vertrouwen. Hetzelfde geldt voor ethiek en regelgeving: wie laat zien dat die een problematiek begrijpt en kan tonen dat die iets ‘op zak’ heeft om het probleem op te lossen, komt meer overtuigend over.

Concreet:

Er zijn al lijsten en overzichten van relevante wetgeving en andere kaders om mee te nemen in je onderzoek. Ga na of deze van toepassing zijn op je project. Op die manier ben je de reviewers voor en kan je al concreet aantonen hoe je rekening zal houden met regelgeving in je project.

Een aantal voorbeelden van zo’n lijsten en overzichten:

• RRI - Responsible Research and Innovation
• FWO overzicht - Lijst van relevante wetgeving, deontologische codes en contacten met ethische commissies
• AI Blindspot kaarten - Kaarten met vaak vergeten uitdagingen
• AI en GDPR brochure - Een overzicht van wat je moet doen als je onder de GDPR valt met een AI project
• Wanneer is de AVG wel/niet van toepassing? - Val je onder de GDPR of niet? Doe de test hier.

Deze lijsten helpen als je iets ontwikkelt waar al veel regelgeving voor bestaat. Vaak kom je bij het uitwerken van innovatieve projecten echter op onontgonnen terrein en kan je je niet baseren op bestaande regelgeving.

Wel zijn er altijd risico’s die je voor de start van een project al kan identificeren. Lijst deze op en leg uit in welke taak van je werkplan je dit verder opneemt. Er zijn ook dingen die je pas kan oplossen als je project gestart is, bijvoorbeeld omdat je dan pas weet hoe je innovatie eruit zal zien. Plan een workshop in om een concept of prototype te evalueren met stakeholders. Je kan in zo'n workshop één van de exploratieve methodes die hieronder beschreven staan uitwerken met je publiek. Elk van deze aanpakken houdt in dat je heel consequent bevraagt wat mis kan lopen als je een project uitvoert.

Mogelijke aanpakken van een exploratieve methode:

• Maak een stakeholder mapping en breng in kaart voor wie de innovatie problematisch kan zijn.
• Speel de voornaamste onderdelen van je project na als een toneel. Klinkt bizar? Dit is een erkende methode in onder meer de zorgethiek. Zo heeft Philips al acteurs ingehuurd om robotstofzuigers te spelen. Is toneelspelen niet je ding? Bel een stakeholder en stel je idee voor.
• Schrijf een slecht scenario. Start van je zonnige ideale scenario, en pas het aan op basis van dingen die verkeerd kunnen lopen. Schrijf nu op hoe je dit kan voorkomen.
• Doe een omgekeerde brainstorm. Vraag je niet af hoe je een perfect project maakt, maar vraag je af hoe je van project het ergste kunt maken dat ooit in Vlaanderen is gebeurd. Schrijf daarna op hoe je deze slechte ideeën kan voorkomen.

Schrijf nooit in je voorstel dat je ethiek belangrijk vindt, zonder dit verder uit te werken.
Dat is zoals een bord hangen dat je een eerlijke garagist bent: verloren moeite en niet geloofwaardig.