Heb jij de AI-kieswijzer al ingevuld? De test staat sinds een week online, tijd om de antwoorden van politieke partijen naderbij te bekijken. Is de klassieke tegenstelling tussen links en rechts terug te vinden in de standpunten? Op welke thema’s geven partijen verrassende antwoorden? En waar bestaat eensgezindheid over?

Waarom een AI-kieswijzer?

Is artificiële intelligentie een belangrijk verkiezingsthema? Volgens het Kenniscentrum Data & Maatschappij mag het onderwerp in elk geval hoger op de politieke agenda van partijen én burgers staan. Of we dat nu willen of niet: technologische evoluties, met AI op kop, veranderen onze wereld aan sneltempo. Maar die veranderingen overkomen ons niet zomaar: als burgers en vanuit beleid bepalen we mee op welke manier technologie vormgeeft aan onze levens.

De AI-kieswijzer wil burgers inzicht geven in de keuzes die op het spel staan. Wat zijn de vragen omtrent AI, datatoepassingen en technologische innovatie die op een politiek antwoord wachten? En hoe nauw sluiten partijen aan bij jouw standpunten? Daar wil de AI-kieswijzer bij helpen.

Links versus rechts

AI is de toekomst, maar zijn de tegenstellingen tussen links en rechts daarbij nog relevant? De antwoorden op een aantal stellingen doen alvast uitschijnen van wel. Zo staan de politieke partijen Open Vld, N-VA en Vlaams Belang op een aantal stellingen helemaal op dezelfde lijn. Zo zijn zij het oneens met de stelling dat vakbonden een grotere rol moeten krijgen bij automatiseringen in bedrijven, tegen het toekennen van ecoscores aan AI-toepassingen, en vinden ze alledrie dat bedrijven de keuze moeten hebben om alle contacten met klanten via een chatbot te laten verlopen. De partijen CD&V, Vooruit, Groen en PVDA zijn daarbij telkens de andere mening toegedaan.

Hier en daar staan de partijen die zich rechts in het politieke spectrum bevinden toch niet op één lijn. Zo vinden Open Vld en N-VA dat de overheid met behulp van AI het aantal ambtenaren moet laten dalen, maar Vlaams Belang is het daar niet mee eens en vindt dat dat een gevolg kan zijn, maar niet het doel hoeft te zijn. N-VA en Vlaams Belang vinden dan weer dat digitale platformen zelf mogen kiezen hoe ze met desinformatie omgaan, terwijl Open Vld het daarmee oneens is.

De telling

De ‘afstandsmatrix’ tussen de antwoorden van partijen toont inderdaad aan dat de klassieke links-rechts tegenstelling ook in de antwoorden op de stelling van de AI-kieswijzer terug te vinden is. De tabel hieronder lees je als volgt: hoe groter het getal tussen de twee partijen, hoe vaker de antwoorden van de partijen van elkaar verschillen. In deze afstandstabel werd geen rekening gehouden met het verschil tussen ‘eerder’ of ‘helemaal’ eens of oneens.

Zo blijken de verschillen in antwoorden tussen partijen het grootst tussen Vooruit en Vlaams Belang, en tussen PVDA en Open Vld (zij hebben elk telkens 17 keer verschillende geantwoord, op 25 stellingen). CD&V toont zich als een centrumpartij door de kleinste verschillen tussen de antwoorden en die van andere partijen te laten optekenen (maximaal 12 verschillende antwoorden ten opzichte van een andere partij, namelijk Vlaams Belang).

Het midden versus de uitersten

Wanneer we de antwoorden van naderbij bekijken, blijken evenwel nog andere tegenstellingen boven te drijven. Bij andere stellingen zien we de tegenstellingen namelijk ontstaan tussen de centrumpartijen en de partijen die zich aan het uiterste van het politieke spectrum bevinden.

PVDA en Vlaams Belang zijn bijvoorbeeld als enige partijen tegen het bijhouden van vingerafdrukken op identiteitskaarten. Versnelde werkvergunningen voor buitenlandse werknemers zijn voor deze partijen evenmin een oplossing om de zoektocht naar talent in de techsector te vergemakkelijken. Ook het gebruik van slimme camera’s om GSM-gebruik achter het stuur vast te stellen, wordt door deze partijen én Groen afgewezen als aanpak.

Uitschieters

Tegelijk roepen nieuwe technologie en nieuwe vormen van datagebruik vragen op, waar partijen unieke posities bij innemen of ongewone coalities ontstaan.

Zo ziet Vooruit als enige partijen geen heil in een algoritmeregister dat een overzicht biedt van geautomatiseerde beslissingen bij de overheid. Enkel CD&V en PVDA zien een meerwaarde in subsidiesteun voor KMO’s om AI in te zetten, en ziet enkel PVDA mogelijk meerwaarde in een ChatGPT van eigen bodem als piste om meer publieke ontwikkeling van technologie mogelijk te maken. Open Vld en Vooruit zijn dan weer de enige politieke partijen die tegen politieke advertenties op sociale media zijn.

De boot niet missen vs. iedereen mee op de boot

Algemeen gesproken lijken Open Vld en N-VA het meest bezorgd om de boot van AI-innovatie te missen. Partijen als Groen, CD&V, PVDA en Vooruit zijn terughoudender en willen vooral een stevig schip dat aan iedereen een plaats biedt.

Zo vindt Open Vld als enige niet dat voor elke digitale dienst van de overheid ook een alternatief moet blijven bestaan. Open Vld en N-VA vinden ook als enige partijen dat werknemers monitoring van hun productiviteit door algoritmes niet mogen weigeren. Vooruit, PVDA, Groen en Open Vld zien dan weer potentieel in een automatische melding van ernstige gezondheidsrisico’s op basis van gezondheidsgegevens.

Eendracht

Tot slot: een kieswijzer gaat op zoek naar de verschillen tussen partijen, maar op sommige stellingen antwoordden de partijen ook eensgezind. Alle partijen vinden dat de overheid zelf meer moet inzetten op het gebruik van AI en dat er een gezamenlijke, Europese aanpak moet komen rond cyberveiligheid. Geen enkele partij is voor een robottaks en alle partijen willen taaltechnologie inzetten voor dienstverlening naar anderstaligen.

Opvallend: alle partijen vinden dat risicovolle algoritmes regelmatig opnieuw om controle vragen en vinden dat de overheid geen generatieve AI mag gebruiken waarvan niet duidelijk is welke bronnen gebruikt zijn voor de training van het algoritme.

Over de AI-kieswijzer

De AI-kieswijzer bestaat uit 25 stellingen waar je met ‘helemaal oneens’, ‘eerder oneens’, ‘eerder eens’ of ‘helemaal eens’ kan antwoorden. De stellingen kijken enerzijds algemeen naar wat het beleid rond AI en naar het gebruik in specifieke domeinen, zoals de creatieve industrie, het onderwijs en openbare sectoren. Verder zijn er ook stellingen over digitale inclusie en AI.

Nadat je de 25 stellingen hebt beantwoord, kan je per stelling bekijken wat de antwoorden van de partijen zijn, samen met de toelichting die zij daarbij geven.

Doe de AI-kieswijzer hier.