Summer Blog: Flemish government firmly committed to AI

Hoe vaak, waarvoor en door wie wordt artificiële intelligentie (AI) momenteel gebruikt binnen de Vlaamse overheid? Om een antwoord te bieden op die vraag voerde Digitaal Vlaanderen een eerste Quickscan AI in de Vlaamse overheid uit. Hierbij werd bekeken in hoeverre AI-toepassingen worden gebruikt in de beleidsvoorbereiding, de interne werking of de publieke dienstverlening van de Vlaamse overheid. Zo hebben we nu voor het eerst een volledig beeld van hoe de Vlaamse overheid artificiële intelligentie inzet. 

Deze Quickscan biedt een waardevol overzicht van hoe AI momenteel wordt toegepast binnen de organisaties van de Vlaamse overheid én waar verdere stappen nodig zijn.

Deze studie is uniek in zijn soort. Nooit eerder werd zo systematisch gekeken naar het AI-gebruik binnen de Vlaamse overheid. De cijfers zijn dan ook indrukwekkend: maar liefst 240 AI-toepassingen werden gedetailleerd in kaart gebracht. Hierbij gaat het van AI-experimenten tot volledig werkende AI-systemen binnen de Vlaamse overheid.

Ter vergelijking: in Nederland vonden onderzoekers in 2024 slechts 266 AI-toepassingen bij alle Nederlandse overheden samen. De Vlaamse overheid alleen komt dus al heel dicht in de buurt van dat cijfer. Dit toont aan dat de Vlaamse overheid al volop inzet op AI-technologie. Ook bij de lokale overheden in Vlaanderen wordt al veel gebruikgemaakt van AI, maar deze AI-toepassingen zijn niet opgenomen in deze studie.

Deze studie gebruikt dezelfde opzet als drie vergelijkbare verkennende studies die in 2019, 2021 en 2024 werden uitgevoerd naar het AI-gebruik in de publieke dienstverlening door de Nederlandse overheden. Dit maakt de resultaten van dit Vlaams onderzoek goed vergelijkbaar met de resultaten van drie Nederlandse Quickscans.

Zoals te verwachten, vinden we de meeste AI-toepassingen (182) bij de agentschappen. De agentschappen staan als uitvoerende organisaties immers het meest in voor de administratieve werking en publieke dienstverlening van de overheid. Slechts 58 AI-toepassingen zitten bij de departementen. Het beleidsdomein Werk, Economie, Wetenschap, Innovatie, Landbouw en Sociale Economie (WEWILS) loopt duidelijk voorop qua aantal AI-projecten. De Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) alleen al telt 22 verschillende AI-toepassingen, waarvan er 14 al effectief gebruikt worden in de arbeidsbemiddeling. De VDAB onderzoekt dan ook al sinds 2018 actief het gebruik van artificiële intelligentie. Ook de VRT scoort hoog met 20 AI-projecten op het vlak van media.

Opvallend: alle beleidsdomeinen zijn actief bezig met AI. Van Onderwijs en Vorming tot Mobiliteit en Openbare Werken, van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin tot Omgeving - overal wordt volop geëxperimenteerd en geïnnoveerd met AI. 

Bijna de helft (45%) van alle AI-toepassingen richt zich op procesoptimalisatie. Met andere woorden: de Vlaamse overheid gebruikt AI momenteel vooral om intern beter te werken. Administratieve processen worden sneller en effectiever gemaakt. Denk aan het automatisch verwerken van documenten of het slimmer plannen van werkzaamheden.

Op de tweede plaats komt kennisverwerking, archivering en anonimiseren door ambtenaren (18%). Hier helpt AI ambtenaren bij het sneller doorzoeken en verwerken van grote hoeveelheden informatie. Vooral Microsoft 365 Copilot, een generatieve AI-assistent binnen Office-programma's, wordt steeds populairder voor dit soort taken.

Wat opvalt: slechts 12% van de AI-toepassingen richt zich rechtstreeks op betere dienstverlening aan burgers en bedrijven. De Vlaamse overheid lijkt bewust eerst intern ervaring op te willen doen voordat ze AI in de publieke dienstverlening inzet. De Vlaamse overheid kiest dus voor een stapsgewijze aanpak. Ze wil eerst ervaring opdoen in de ‘back-end’ (interne processen) voordat ze overgaat naar de ‘front-end’ (publieke dienstverlening). In Nederland is dit percentage vergelijkbaar (10,5% vs 12% in Vlaanderen). Dit wijst erop dat alle overheden een voorzichtige AI-strategie volgen: eerst leren en beheersprocessen opzetten, dan pas uitrollen naar kritieke toepassingen.

Bij de Vlaamse overheid is wel geen enkel voorbeeld te vinden van de inzet van AI ter bevordering van het democratisch proces, bijv. het grootschalig bevragen van burgers of ondernemingen en het met behulp van AI analyseren van de hierbij ingediende reacties om hierop beleid of wetgeving te baseren. Dit in tegenstelling tot de Nederlandse overheid waar toch wel al een paar voorbeelden van dergelijk AI-gebruik te vinden zijn.

Een opvallende trend: generatieve AI (zoals ChatGPT) is de populairste AI-technologie geworden. Maar liefst 41% van alle AI-toepassingen gebruikt deze relatief nieuwe vorm van artificiële intelligentie. Dat is meer dan het traditionele machine learning (26%), die nochtans al sinds 2010 breed wordt gebruikt, zowel in de publieke als private sector. Deze verschuiving toont aan hoe snel AI-technologie evolueert. Generatieve AI brak pas eind 2022 door, maar wordt nu massaal ingezet voor allerlei AI-toepassingen.

Van het schrijven van beleidsrapporten tot het beantwoorden van burgervragen, de manieren waarop generatieve AI binnen de overheid kan worden gebruikt lijken eindeloos. De overheid blijft er zich echter van bewust dat generatieve AI kan ’hallucineren’: het verzint soms feiten die niet kloppen, maar presenteert ze wel heel overtuigend. Voor een overheid die steeds correcte informatie moet verstrekken, is dit een groot risico.

Wat ook opvalt is dat bij de Nederlandse overheid in slechts 3% van de AI-toepassingen al generatieve AI en LLMs gebruikt wordt, in tegenstelling tot de 41% bij de Vlaamse overheid. De Vlaamse overheid heeft van bij de opkomst en de doorbraak van generatieve AI in 2022 een veel opener houding aangenomen t.o.v. deze AI-technologie en vertoont bijgevolg een grotere bereidheid om hiermee te experimenteren.

Ook oudere AI-technologieën zoals beeldherkenning en spraak- en tekstherkenning worden gebruikt, maar in veel mindere mate. Opvallend afwezig zijn robotica en gezichtsherkenning. Deze technologieën worden (nog) niet gebruikt binnen de Vlaamse overheid.

De Vlaamse overheid zet dus volop in op AI-technologie, maar hoewel er veel AI-projecten zijn, bevinden de meeste zich nog maar in de testfase. Slechts één op de drie AI-toepassingen (34%) wordt echt al gebruikt. De rest zit nog in de experimenteerfase of bestaat alleen nog maar als een veelbelovend idee. Dit bewijst duidelijk dat de Vlaamse overheid nog volop experimenteert met AI en voorzichtig aftast waar deze kansrijke technologie effectief en veilig kan ingezet worden.

Dit toont aan dat de Vlaamse overheid heel voorzichtig te werk gaat. Er wordt veel uitgeprobeerd, maar pas na grondig uittesten wordt AI echt ingezet. Een verstandige aanpak, want AI heeft ook risico's. Fouten in AI-toepassingen gebruikt door de overheid kunnen burgers rechtstreeks en onrechtstreeks schaden. Hierbij staat het publiek vertrouwen op het spel: één groot AI-fiasco kan jaren verlies aan vertrouwen veroorzaken. Bovendien worden de juridische vereisten voor overheden steeds strenger (zie de Europese AI Act).

De studie trekt enkele opmerkelijke conclusies. 

1. De Vlaamse overheid pakt AI-innovatie ernstig aan. Alle beleidsdomeinen zijn actief, en er wordt volop geïnvesteerd in innovatieve AI-projecten en nieuwe AI-technologieën. Het valt wel op dat, ondanks de doelstelling in het regeerakkoord om naar een meer datagedreven overheid te evolueren, AI momenteel nog maar beperkt ingezet wordt voor beleidsvoorbereiding.
2. De focus ligt bewust op interne verbetering, eerder dan op publieke dienstverlening. Door eerst ervaring op te doen met het gebruik van AI in de 'achterkant' van de overheid, kunnen de interne organisatie, beheersprocessen en beveiliging goed op punt gesteld worden voordat AI in de publieke dienstverlening wordt ingezet. Hierbij hecht men wel veel belang aan het ondersteunen van de eigen medewerkers in het efficiënter vervullen van hun (administratieve) taken.
3. Er is ruimte voor meer intensieve samenwerking. Verschillende organisaties werken vaak aan vergelijkbare AI-projecten. Dit wijst op een gedecentraliseerde, maar levendige innovatiecultuur. Meer uitwisseling van kennis en ervaring, of het gericht hergebruik van succesvolle AI-oplossingen, zou echter iedereen sneller vooruit helpen.

De studie formuleert ook duidelijke aanbevelingen. De belangrijkste: er moet dringend werk gemaakt worden van AI-governance. Nu steeds meer AI-toepassingen in gebruik worden genomen, moeten er duidelijke richtlijnen, regels en processen komen voor het verantwoord gebruik van AI in de Vlaamse overheid.

Ook gerichte AI-opleiding moet hoog op de agenda staan. Ambtenaren moeten leren omgaan met AI-tools zoals Microsoft 365 Copilot. Alleen zo kunnen ze er optimaal gebruik van maken. Hierbij moeten ze zich houden aan de reeds bestaande richtlijnen rond het gebruik van publiek toegankelijke generatieve AI binnen de overheid.

Een andere aanbeveling: het ontwikkelen van herbruikbare AI-bouwstenen. Zo is het bijvoorbeeld beter dat de Vlaamse overheid één chatbotplatform maakt dat iedereen kan gebruiken, in plaats van dat elke Vlaamse overheidsorganisatie zijn eigen chatbot bouwt.

De studie benadrukt tenslotte het belang van transparantie. Burgers en ondernemingen hebben recht op duidelijkheid over hoe AI wordt gebruikt in overheidsbeslissingen en -dienstverlening. Daarom pleit de studie voor een jaarlijkse update van deze Quickscan. Daarnaast is het ook nodig om de rechtmatigheid van AI-toepassingen in de overheid te bewaken. Zeker voor hoog risico AI-toepassingen is het van belang om dit te doen.

Dit eerste overzicht van de AI-toepassingen in de Vlaamse overheid toont een Vlaamse overheid die volop in beweging is. AI wordt niet langer gezien als sciencefiction, maar als een praktisch hulpmiddel voor het verstrekken van betere overheidsdiensten.

De cijfers bewijzen dat Vlaanderen mee is met de internationale trends. Meer nog: op sommige vlakken lopen we in Vlaanderen voorop wat het gebruik van AI in de overheid betreft. Het gebruik van generatieve AI ligt bijvoorbeeld veel hoger dan in Nederland.

Maar het echte werk begint nu pas. De komende jaren moeten we bewijzen dat al die experimenten ook daadwerkelijk leiden tot een efficiëntere werking en een betere dienstverlening. Voor burgers en bedrijven, maar ook voor de ambtenaren zelf.

Deze studie is dus meer dan een nuttige eerste momentopname. Het is het startschot voor een bewust, transparant en verantwoord gebruik van AI in de Vlaamse overheid. Een belangrijke ontwikkeling die we allemaal best van nabij blijven opvolgen.

Als je geïnteresseerd bent in meer gedetailleerde cijfers en observaties, lees dan het volledige rapport Quickscan AI in de Vlaamse overheid - Editie 2025.

Heb je nog vragen over de studie, neem contact op met Hans C. Arents. Wil je op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen rond AI in de (Vlaamse) overheid? Volg hem dan op LinkedIn.

Wil je meer weten over de werking van het AI Expertisecentrum van Digitaal Vlaanderen en de AI-aanpak van de Vlaamse overheid, neem contact op met ai@vlaanderen.be.