New training course: Responsibly innovating with AI
(NL) Three-day training course "Responsibly innovating with AI"
[This report is only available in Dutch.]
Hoe ziet jouw organisatie er in de toekomst uit? Welke rol wil je dat technologie daarin speelt? De toekomst is natuurlijk onbekend, maar tegelijk geven we die dagelijks met tal van kleine beslissingen zelf vorm. Daarom is het goed een gedeeld toekomstbeeld voor ogen te hebben.
Dat kan met de ontwikkeling van toekomstscenario’s: een methode waarmee je bijvoorbeeld samen met collega’s verschillende toekomstmogelijkheden verkent en zo het debat voert over de impact en wenselijkheid van deze scenario’s. Zo bereid je je als organisatie niet enkel voor op deze mogelijke scenario’s, maar krijg je ook een beter zicht op de wensen van collega’s over de organisatie van het werk en de rol van technologie hierbij.
De methode wordt onder meer beschreven in ‘Een toekomst die werkt’, een publicatie van de Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) met als auteur Anna-Carolina Zuiderduin. STT onderzoekt welke invloed technologie heeft op maatschappelijke thema’s, zoals arbeid, en beschrijft dit in alternatieve toekomstbeelden.
In dit werk verkent de auteur de toekomst van arbeid in Nederland in tijden van een sterke toename van technologie (denk maar aan artificiële intelligentie). Ze beschrijft welke trends rond arbeid leven en stelt op basis daarvan vier mogelijke toekomstscenario’s voor. Die scenario’s zijn de basis voor een reflectieoefening over welke toekomst voor arbeid wenselijk is en welke rol technologie hierin speelt.
Ook binnen je eigen organisatie kan je aan de slag met toekomstscenario’s. Die reflectieoefening kent enkele voordelen:
Om toekomstscenario’s uit te werken stel je best een facilitator aan die deze denkoefening op zich neemt en zal organiseren. Deze facilitator is bijvoorbeeld iemand van de human resources afdeling en heeft een goede kennis van de structuur van de organisatie en de verschillende departementen en teams. De facilitator stelt een groep samen om de denkoefening te doen. Idealiter is deze groep gevarieerd zodat verschillende blikken kunnen reflecteren over de mogelijke toekomstscenario’s en de wenselijkheid ervan voor hen en voor de organisatie. Eens de groep is samengesteld, stellen wij dit traject voor - maar pas het gerust aan naar wens.
De facilitator vraagt de groep relevante trends te verzamelen. Dit gebeurt idealiter individueel en wordt besproken in een overleg met de gehele groep.
Om trends te verzamelen, laat je je inspireren door wat er leeft binnen jouw organisatie over de organisatie van het werk, de werkdruk, het welzijn op het werk en de impact van technologie op het werk. Kijk ook eens naar de thema’s waarop conferenties voor jouw sector focussen of naar artikels in de media die gaan over jouw sector en de arbeidsmarkt. Ook bij klanten of andere stakeholders kan je je oor te luisteren leggen. De trends kunnen technologisch zijn, maar gaan ook over de werk-privé balans, het bestuur van de organisatie of mentaal welzijn.
In het overleg met de groep worden de gevonden trends overlopen. Vervolgens kiest de groep vier trends die voor de organisatie het meest relevant, prikkelend of urgent zijn. De groep zal vervolgens de toekomst van de organisatie verder uitwerken volgens deze trends.
Enkele voorbeelden van technologische trends ter inspiratie:
Daarna vertaalt de groep de vier trends naar acht tegenstellingen. Die tegenstellingen helpen om toekomstscenario’s voor de organisatie uit te werken die duidelijk van elkaar verschillen.
Enkele voorbeelden van mogelijke tegenstellingen:
De facilitator stelt vervolgens vier groepen samen, die elk een scenario zullen uitwerken tegen een volgend overleg.
Iedere groep werkt een ander toekomstscenario uit door de positie op de vier assen met trends te bepalen. Ieder scenario kent dus een andere positionering op de vier assen met trends. Zo kunnen in principe 16 scenario’s worden uitgewerkt, maar beperk dit tot vier scenario’s. Dat is al een mooie basis voor deze reflectieoefening. Kies de positionering op de assen zo dat ze het meest uitdagend of interessant lijken.
Eventueel kan de facilitator een template voorzien voor iedere groep waarin de positionering op de vier assen wordt verduidelijkt en een eerste aanzet voor het scenario kan worden uitgeschreven.
In de sectie hieronder beschrijven we kort het scenario ‘Een toekomst die werkt voor participatie’ uit het eerder vermelde STT-rapport. Zo krijg je een beter idee van hoe je de vertaalslag kan maken naar jouw eigen organisatie en zelf een scenario kan uitwerken voor jouw specifieke context. De auteur koos voor het scenario acht tegenstellingen die zich situeren rond de aansturing van de arbeidsmarkt, de relatie tussen arbeid en bestaanszekerheid, de toegevoegde waarde van arbeid en de relatie tussen arbeid en technologie. In de afbeelding hieronder zie je de positionering op de vier assen voor dit scenario.
In dit scenario draait de samenleving volledig op voltijdswerk. De overheid ondersteunt dat actief: zorg, openbaar vervoer en kinderopvang zijn gratis voor voltijdse medewerkers. Ook het onderwijs krijgt extra middelen, vooral het beroepsonderwijs, om voldoende instroom van personeel te verzekeren. De overheid voert een studentenstop in bij opleidingen met beperkte maatschappelijke relevantie, zoals literatuur- en geesteswetenschappen.
Technologie speelt in deze toekomst een bescheiden rol. Vakbonden waken erover dat de mens centraal blijft staan. Zij zetten sterk in op het behoud van mentale gezondheid op het werk. Alleen inclusieve technologie, zoals exoskeletten of slimme brillen, krijgt prioriteit. Die hulpmiddelen zorgen ervoor dat mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt kunnen deelnemen én dat werknemers langer gezond kunnen blijven werken.
Door de nadruk op voltijdse arbeid nemen vrijwilligerswerk en andere maatschappelijke initiatieven af. Mensen hebben minder tijd en energie voor sociale activiteiten, wat leidt tot een afname van sociale contacten en een toename van eenzaamheid en vergrijzing.
In een tweede overleg worden de scenario’s overlopen en besproken met elkaar. Dit stimuleert de dialoog en het debat over mogelijke pistes en beslissingen die zich zullen aandienen voor de organisatie in de nabije en verre toekomst. Zo kan je als organisatie je voorbereiden op de mogelijke toekomsten en onderga je ze niet louter.
De facilitator begeleidt deze reflectieoefening aan de hand van de volgende vragen:
De facilitator maakt een verslag van dit overleg en deelt dit met de groep en de bredere organisatie. De volgende stappen hangen af van de vervolgacties die in het overleg werden gedefinieerd, we geven enkele suggesties mee:
Deze blogpost is gebaseerd op het werk van Anna-Carolina Zuiderduin ‘Een toekomst die werkt’, gepubliceerd door Stichting Toekomstbeeld der Techniek (STT) op 17 december 2024.
STT is een onafhankelijke stichting, opgericht in 1968 naar aanleiding van de snelle opkomst van organisaties die zich bezighielden met technology foresight. Zij zijn toekomstonderzoekers die debat stimuleren over de rol van technologie bij maatschappelijke thema’s.
Afbeeldingen: Jamillah Knowles & Digit / https://betterimagesofai.org / https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
