Wil jouw organisatie meer oog voor ethiek bij de ontwikkeling of implementatie van datagedreven- en AI-toepassingen? Ben je soms de weg kwijt in hoe je verantwoordelijk met datagedreven technologie kan omgaan? Blijft ethiek nog altijd flou voor jou en weet je niet waar te beginnen en wat te doen? Het Kenniscentrum Data & Maatschappij en FARI werken momenteel aan een toolbox die organisaties ondersteunt in het opstellen van een ethische innovatie strategie op organisatieniveau. In deze blogpost vertellen we waarom jouw organisatie ook zo’n ethische innovatie strategie zou moeten opstellen, en hoe we je daarbij kunnen helpen.

Waarom een ethisch innovatiebeleid?

De komst van een nieuwe technologie of toepassing roept vaak veel vragen op. Denk bijvoorbeeld aan ChatGPT of Microsoft CoPilot. Je ziet er snel de mogelijke meerwaarde voor jullie organisatie van in. Het kan misschien het werk wat verlichten, zodat er tijd is voor andere belangrijke dingen, of het vergemakkelijkt bepaalde processen. Toch blijven er ook nog veel onduidelijkheden: wat is de impact op de jobs en de werkzekerheid van werknemers, of wat gebeurt er met al die data, is dat wel veilig?

Ook als ontwikkelaar van nieuwe technologie zijn er momenten waarop de vraag naar boven komt wat de impact zal zijn op mens en samenleving. Zijn er bepaalde zaken die misschien over het hoofd worden gezien? Kunnen we zomaar dit of dat doen? Weten we zeker dat we hier niemand benadelen?

Er zijn tegenwoordig al veel tools en methoden beschikbaar die bij dit soort vragen kunnen helpen. Ze helpen bijvoorbeeld om een assessment te maken van een specifieke technologische toepassing of stimuleren ethische reflectie tijdens een brainstormsessie. Maar dat is vaak maar één stukje van de puzzel. Een ethische assessment maakt niet veel impact als de resultaten in een schuif blijven liggen of enkel door een paar mensen in het achterhoofd wordt meegenomen in het vervolgtraject. Het is belangrijk om ethiek niet alleen bij momenten of per project op te nemen, maar om ethiek en verantwoordelijkheid ook op het niveau van de organisatie te integreren, om te zorgen dat alle elementen, zoals de processen, de mensen en het management, mee zijn.

Wij stellen dan ook dat ethiek een activiteit is die op organisatieniveau moet worden georganiseerd en een ethische innovatie strategie legt dat vast. Zo’n strategie bestaat uit verschillende elementen, of acties, die waarborgen dat ethiek een integraal onderdeel wordt van de werking van de organisatie. Een ethische innovatie strategie is dus actief, het gidst acties en besluitvormingsprocessen over de gehele organisatie binnen vier categorieën:

1. Governance & values: stel effectieve kaders, een beleid en ethische principes vast die richting geven aan besluitvormingsprocessen en organisatorische processen binnen jouw organisatie.

2. Methods & processes: implementeer gestructureerde benaderingen en efficiënte workflows om je ethische doelen te bereiken, waarbij je zorgt voor effectiviteit en aanpassingsvermogen bij uiteenlopende taken en projecten.

3. Culture & skills: cultiveer een positieve, kritische en adaptieve organisatiecultuur en koester tegelijkertijd de nodige vaardigheden en competenties onder werknemers om zowel de technische als sociale aspecten van data en AI te kunnen aanpakken.

4. Communication & involvement: bevorder transparante, open communicatie en betrek actief belanghebbenden om samenwerking, feedback en gedeeld begrip te garanderen.

Wie maakt zo’n strategie?

Een ethische innovatie strategie gaat de hele organisatie aan. Bij de implementatie is het dan ook van belang de relevante personen te betrekken. Zo kan iemand van HR helpen met het uitwerken van ontwikkelingsplannen voor medewerkers om hun competenties en vaardigheden voor ethische technologie te verbeteren. Waarschijnlijk is de CTO, de product owner of manager van het development team nodig om de interne processen op punt te stellen.

Het is belangrijk dat één iemand, of een klein team, verantwoordelijk is en het overzicht heeft over alle activiteiten die gebeuren om de ethische strategie op te stellen. Deze persoon (of dit team) heeft best redelijk wat beslissingskracht en/of een mandaat om het uitwerken en implementeren van de strategie te leiden. Dit kan iemand zijn die ethiek volledig of als deeltaak in zijn portefeuille heeft, zoals een digital ethicist of een ethics officer, of een (project) manager of change manager.

Ally: Bouw jullie ethische innovatie strategie blok per blok

Hoe initieer je dan zo’n ethische innovatie strategie? Ally is een online toolbox die organisaties ondersteunt in het opstellen van een ethische innovatie strategie. Het bevat een 25-tal verschillende bouwblokken, of acties, die je kan uitvoeren om verantwoorde AI het middelpunt te maken van jullie organisatie. De bouwblokken vallen elk onder één van de vier bovenstaande categorieën en variëren in hoe uitgebreid en diepgaand ze zijn. Zo is er voor elk soort organisatie (klein of groot, met beperkte of grotere budgetten, etc.) een haalbare en relevante manier om tot een strategie te komen. Via een quickscan over jullie soort organisatie, jullie focus en beschikbare middelen krijg je een voorstel van 5 tot 9 aanbevolen bouwblokken, die je altijd kan wisselen of aanvullen met andere bouwblokken.

Met het samengestelde traject van bouwblokken kan je meteen aan de slag. Voor elk bouwblok staat beschreven wat en wie er nodig is, welke stappen je kan nemen en via welke bronnen je meer informatie kan vinden. Er staat ook steeds beschreven wat de meerwaarde is van elk bouwblok en er is een PowerPoint download beschikbaar om anderen te overtuigen mankracht en budgetten vrij te maken voor het uitvoeren van de acties. Ter inspiratie zijn er daarnaast ook casussen beschikbaar van andere organisaties die één of meerdere bouwblokken hebben doorlopen. Je kan daar lezen over hun aanpak, obstakels en inzichten met betrekking tot die actie.

Mocht je nog steeds geen idee hebben waar te beginnen, dan is er ook een fysieke workshop beschikbaar waar je samen met jouw team of werkgroep een eigen traject op basis van de bouwblokken samenstelt voor het maken van jullie ethische innovatie strategie.

Conclusie

Met een ethisch innovatie strategie schep je duidelijkheid voor werknemers, klanten, leveranciers, gebruikers, en andere betrokkenen. Je laat zien waar jullie voor staan én je zorgt dat jullie visie op verantwoorde AI ook waarheid kan worden doordat de processen, mensen, cultuur en communicatie rond data en AI ethisch gedrag bevorderen. Ethiek wordt zo iets concreets en alledaags en dat zorgt voor meer verantwoorde ontwikkeling, implementatie en gebruik van technologie in het algemeen.