Heb je het ook al eens gedaan: bewust niet naar een guilty pleasure geluisterd op Spotify, omdat je vreest dat Spotify’s algoritme je hierdoor ‘foute’ muziek zal aanbevelen? Als gebruiker weet je nu eenmaal niet op welke informatie Spotify zich baseert om je muzieksuggesties te geven. Nogal wat Spotify-gebruikers hebben hierdoor hun eigen verklaringen van hoe de algoritmes van Spotify werken. Dat heeft soms onvoorspelbaar gedrag als gevolg, zoals Spotify heel bewust niét gebruiken om naar je favoriete (‘foute’) muziek te luisteren om je muziekimago hoog te houden.

Mythes ontstaan om het onbegrijpelijke te verklaren. De werking van technologie waar we op dagelijkse basis mee in contact komen, is voor veel gebruikers in grote mate onverklaarbaar. Gebruikers mogen dan wel deze mythes ‘verzinnen’, het is in veel gevallen niet hun fout dat ze ontstaan. Gebruikers krijgen van ontwikkelaars vaak geen inzicht in hoe een technologie werkt, en ze zijn in veel gevallen dus ook wel op hun eigen verbeelding aangewezen. Wie weet waarop Spotify precies zijn aanbevelingen baseert? Bovendien krijg je als gebruiker doorgaans ook weinig controle over technologie: je kan de Spotify-aanbevelingen maar heel beperkt bijsturen. Als gebruiker weet je en kan je dus weinig, en bijgevolg zoeken heel wat mensen zelf naar verklaringen en andere manieren om invloed uit te oefenen.

Complottheorieën

Zulke mythes zijn onschuldig als het gaat over liedjes luisteren, maar worden problematisch als het gaat over de corona-app. Die app komt er binnenkort hoogstwaarschijnlijk toch. Professor cryptologie Bart Preneel legde in De Afspraak (26/05/2020) overtuigend uit dat de app aan de hoogste privacynormen zal voldoen. Toch zal dat alleen niet volstaan om de bevolking hiervan te overtuigen en vertrouwen te creëren in de technologie.

Technologische mythes lijken namelijk sterk op fake news, en zijn minstens even hardnekkig. Neem bijvoorbeeld het stuk in Vice dat beschrijft hoe Facebook meeluistert naar hun gesprekken via de microfoon van de smartphone. Ook vandaag nog zijn veel Facebookgebruikers hiervan overtuigd, terwijl meeluisteren op zo een grote schaal technisch onmogelijk is. Bovendien wil Facebook in het huidige GDPR-klimaat een dergelijk schandaal zeker niet aan zijn been. Toch blijft deze mythe in leven, en wordt ze ook vandaag nog gedeeld via - ironisch genoeg - Facebook zelf. Want ze mag dan wel niet waar zijn, Facebook is tegelijk niet transparant over waarom je wel te zien krijgt wat je ziet, en schond in het verleden meermaals het vertrouwen van zijn gebruikers. Facebook heeft de mythe dus vooral aan zichzelf te danken.

Transparantie over de onderliggende technologie van een 'corona-app' is van elementair belang.

Van tech folklore naar tech inzicht

Technologische mythes zijn tekenen van onmacht in een complexe, snel veranderende wereld. Dat blijkt ook uit de commotie rond de uitrol van 5G-technologie in Vlaanderen. Al bijna 38.000 Vlamingen ondertekenden een enquête tegen 5G, en volgens een reportage van HLN zijn 18.000 Vlamingen actief betrokken bij deze tegenbeweging. Jarenlang ontwikkelde aanbevelingen door onafhankelijke, internationale instituten zoals de International Commission on Non‐Ionizing Radiation Protection (ICNIRP) die de veiligheid van 5G garanderen, volstaan niet om deze tegenbeweging te kenteren. Een gebrek aan transparante communicatie van overheid bij de uitrol heeft een wildgroei van complottheorieën veroorzaakt. Veel burgers snappen en vertrouwen de technologie niet, met een grote tegenbeweging tot gevolg.

Als wij willen dat de contact-tracing-app een wezenlijke bijdrage zal leveren in de strijd tegen de epidemie, moeten we meer inzicht creëren in (digitale) technologie. Dat is ook een werk van lange duur: het vraagt om meer investeringen in zogenaamde ‘datageletterdheid’, ook bij de brede bevolking. Maar op korte termijn is transparantie over de onderliggende technologie in een heldere communicatiecampagne van elementair belang. Daarin moet heel duidelijk blijken hoe de technologie werkt, hoe ze wel (en niet) zal worden ingezet, hoe ze ook weer zal verdwijnen en welke democratische waarborgen er worden genomen. We hopen dat de geplande campagne over het belang van contact tracing hierop zal ingaan.

Maar om de verdere wildgroei van technologische mythes tegen te gaan, is vooral ook vertrouwen nodig. Onze suggestie: Neem burgers mee in het verhaal en laat hen op verschillende manieren actief participeren bijvoorbeeld door middel van publieke consultaties, een burgerjury die mee nagaat wat er gebeurt, burgers betrekken in toezichtscomités. Zien zij dingen waar ze bezorgd over zijn, stel dan maatregelen op en neem dit mee in het beleid.

(Afbeelding van congerdesign via Pixabay)