De snelle vooruitgang op het gebied van AI is bezig de wereld te veranderen. Die evolutie gaat voorlopig niet gepaard met grote disrupties, maar verloopt eerder op een subtiele wijze. Toch gaat het publieke debat nog vaak uit van het eerste scenario en wordt er veel aandacht besteed aan onwaarschijnlijke vooruitzichten. In zijn boek ‘Wij Robots’ daagt hoogleraar techniekfilosofie Lode Lauwaert (KU Leuven) het heersende verhaal uit en dissecteert hij met een ethische blik drie veelvoorkomende stellingen over AI en technologie.

Maatschappelijke debatten en berichtgeving in de media over AI en technologie vervallen vandaag nog vaak in binaire discussies. Tech-optimisten zien technologie als een wonderoplossing, terwijl tech-pessimisten geloven dat technologie evenveel problemen als oplossingen creëert voor de maatschappij.

Dit soort denken helpt niemand vooruit om de toekomst die voor ons ligt te begrijpen. De frisse blik die Lode Lauwaert en zijn boek ‘Wij Robots’ biedt, is daarom welgekomen. Lauwaert gaat in zijn boek in tegen het binaire denken rond AI en technologie en demonstreert op een heldere wijze hoe je over het thema op een intelligente en genuanceerde manier kan redeneren.

Lauwaert stelt enkele fundamentele vragen en neemt drie diepgewortelde stellingen, vaak geponeerd door tech-optimisten en -pessimisten, onder de loep. Meer specifiek behandelt het boek de vraag of technologie en AI neutraal en disruptief zijn en of ze een bepalende rol spelen in onze maatschappij.

Is technologie waardeneutraal?

De these dat technologie neutraal is, gaat al lang mee en is zelfs minstens even oud als westerse filosofie. Desondanks blijft deze stelling vandaag erg in trek, voornamelijk bij tech-optimisten, die geloven dat technologische vooruitgang per definitie voornamelijk welvaart en welzijn brengt.

Denk daarbij bijvoorbeeld aan Thierry Geerts, de topman van Google België, die in zijn vorig jaar verschenen boek ‘Homo Digitalis’ een pleidooi houdt over de neutraliteit van technologie. Volgens Geerts is het aan de mens om bewust en zelfzeker met neutrale technologie om te gaan. Of Andrew Bosworth, een leidinggevende bij Meta (het voormalige Facebook) en pleitbezorger van het recent gelanceerde concept ‘Metaverse’. Bosworth gaf eind vorig jaar in een interview aan dat de maatschappij, en niet de ‘neutrale’ sociale netwerken, verantwoordelijk is voor de desinformatie die over COVID-19 verspreid wordt.

Lauwaert weerlegt die visie in het eerste hoofdstuk en toont aan dat veel technologie geladen is met een morele waarde. Hij doet dat aan de hand van verschillende argumenten: zo stelt hij dat het ontwerp van technologie een opvatting kan bevatten over wat het meest wenselijke gedrag is dat het gebruik ervan moet voortbrengen. Maar het kan ook dat technologie mechanismen bevat om ongewenste effecten te voorkomen. Technologie wordt met andere woorden ontwikkeld op de ontwerptafel en het moreel verantwoorde gebruik ervan ligt niet enkel en alleen in de handen van de gebruiker.

Creëert AI nieuwe ethische problemen?

In het tweede deel van het boek gaat Lauwaert aan de slag met de stelling dat AI disruptief is, een opvatting gehuldigd door door tech-pessimisten en door ontwerpers en bedrijven die een nieuwe technologie in de markt willen zetten. Het al dan niet disruptieve karakter van technologie is een heel breed thema, waarmee je gemakkelijk een boek kunt vullen. Het hoofdstuk focust daarom niet op de schaal waarop AI kan inbreken op de status quo, maar wel op de vraag of AI nieuwe ethische problemen met zich meebrengt. De auteur boetseert hier met argumenten en gedachte-experimenten een interessant discours in elkaar. Hij hanteert daarbij zeven negatieve effecten(‘hoofdzonden’) van AI, waaronder ‘misbruik’, ‘inbreuken op privacy’ en ‘gebrek aan transparantie’.

Het is voor Lauwaert duidelijk dat de de hierboven genoemde problemen niet louter kenmerkend zijn voor AI. Maar voor de laatste hoofdzonde in het rijtje, de verantwoordelijkheidskloof, is dat moeilijker aan te tonen. De verantwoordelijkheidskloof houdt in dat je niemand moreel verantwoordelijk kunt houden voor fouten veroorzaakt door autonome AI-systemen, een opinie die in verband met AI regelmatig verkondigd wordt door politici, filosofen en ingenieurs. Volgens filosoof Andreas Mathias is dit een nieuw gegeven, wat het disruptieve karakter van AI zou kunnen bewijzen.

Lauwaert gaat hier tegenin en toont aan dat het toeschrijven van verantwoordelijkheid aan een persoon in de context van autonome, slimme systemen wel te rechtvaardigen valt. Al is dat geen evidente opdracht. Neem het voorbeeld van een autonome wagen die een ongeval veroorzaakt. Voertuigen die uitgerust zijn met dergelijke software, werken met technologie die ontwikkeld werd door verschillende bedrijven. In het geval van een incident kan het dus voorvallen dat morele verantwoordelijkheid verspreid zit over meerdere stakeholders.

Bepaalt AI het uitzicht van onze samenleving?

Het laatste hoofdstuk van het boek behandelt het technologisch-deterministische perspectief op AI. Volgens deze kijk is technologie bepalend voor de culturele waarden, de sociale structuur en de geschiedenis van een samenleving. Een erg relevante vraag: wordt de wereld sinds de digitale revolutie bestuurd door ingenieurs, of zijn hun uitvindingen net een product van de samenleving?

Techno-deterministen kunnen zowel tech-optimisten als tech-pessimisten zijn. Techno-deterministische pessimisten zeggen bijvoorbeeld dat we leven in een algocratie, een samenleving waarbij algoritmes steeds meer het leven en werk van mensen (direct of indirect) beïnvloeden en zelfs de economie, de maatschappij of de politiek manipuleren. De globale macht wordt daarbij geconcentreerd in de handen van slechts een handvol grote bedrijven.

Techno-deterministische optimisten brengen een ander verhaal. Vanuit Silicon Valley wordt bijvoorbeeld vaak geopperd om technologie en AI zo min mogelijk te reguleren. Regulering zet namelijk een rem op innovatie. Innovatie in AI is noodzakelijk en onvermijdelijk en de samenleving moet zich aanpassen. Samenlevingen die dat niet doen, zullen achterblijven. Vaak wordt hierbij ook het beeld gecreëerd dat er momenteel een globale AI-race aan de gang is.

Het antwoord of AI onze samenleving aanstuurt heeft meer nuance nodig. De auteur destilleert hiervoor vier verschillende determinismevisies: een visie over de sociale effecten van technologie, één over het ontstaan en één over de evolutie van technologie, en een instrumentele visie (hoe we vandaag alles zien als een middel om onze doelen te realiseren).

Na de afweging van verschillende argumenten pro en contra, is de conclusie dat wat er met AI gebeurt, in grote mate het product is van de keuzes die we vandaag maken. We zullen dus als maatschappij bewust moeten kiezen welke richting we willen uitgaan met AI.

Waarom moet jij ‘Wij robots’ lezen?

‘Wij Robots’ is een knap geconstrueerd boek dat een interessante analyse maakt van het ethisch-filosofische perspectief op technologie en AI, en er tegelijkertijd in slaagt om toegankelijk te blijven. Van iedere stelling wordt eerst een analyse en een evaluatie gemaakt en vervolgens wordt ook duidelijk aangegeven waarom het praktisch relevant is om hierop dieper in te gaan. Het discours van de auteur wordt bovendien aangevuld met tal van historische weetjes en recente praktijkvoorbeelden.

‘Wij Robots’ geeft je de nodige bagage om met een ethische blik naar de actualiteit rond AI te kijken. Wie het boek leest, ontwikkelt een ethische reflex en een sterkere notie van de ethische aspecten van AI en technologie. Het boek kan hulp bieden om vaak verkondigde promopraat of al te pessimistische mythes rond AI te doorprikken. Ja, de mogelijkheden van AI zijn veelbelovend, maar we moeten met beide benen op de grond blijven staan en AI-technologieën steeds zorgvuldig beoordelen. Dit boek zet je alvast goed op weg!

Images by Rawpixel.com and Macrovector on Freepik