Zomerblog: De ethiek van open sharing
18.07.2023
Bij meemoo geloven we dat materiaal meer waarde krijgt door het te delen, en ook steeds meer Vlaamse actoren en instellingen hebben open sharing op hun radar staan. Maar wat met de diverse ethische vraagstukken die al snel opduiken? Als dienstenorganisatie bieden wij de nodige ondersteuning, en dat doen we niet alleen. Samen met een (inter)nationaal netwerk bedenken we duurzame oplossingen. Zo was meemoo de afgelopen maanden actief in de Creative Commons Ethics of Open Sharing-werkgroep.
Het resultaat? Een kaartspel om het gesprek rond ethiek aan te knopen binnen je organisatie, en je kritische denken aan te scherpen. En dat op een laagdrempelige manier.
Wat is open sharing en welke ethische kwesties zijn hiermee gemoeid?
Open sharing - ook wel open delen - houdt in dat cultureelerfgoedmateriaal en de kennis errond vrij beschikbaar en toegankelijk wordt gemaakt voor het brede publiek. Zo kan iedereen genieten van de rijkdom aan informatie. Een mooi streven, maar materiaal openstellen lukt niet zonder slag of stoot. Om maar te zwijgen over de ethische vraagstukken waar je rekening mee wilt houden. Denk dan niet alleen aan je omgang met intellectuele eigendomsrechten, maar bijvoorbeeld ook aan ecologie, beleid, toestemming, bias, inclusie en diversiteit, samenwerking en transparantie.
Het is niet eenvoudig om als erfgoedorganisatie op je eentje een volledig beeld te krijgen van wat er allemaal kan spelen. Gezien ethiek bij meemoo een actueel topic is, waarover we geregeld de koppen samensteken met andere (internationale) organisaties, trachten we hen hierbij te ondersteunen. Zo was meemoo-collega Bart Magnus mede-trekker van de werkgroep Creative Commons Ethics of Open Sharing. De werkgroep inventariseerde alle relevante ethische kwesties bij de omgang met open data, en alles werd in een handige en laagdrempelige tool gegoten: een ethisch kaartspel.
Op 14 april werd het kaartspel tijdens een webinar publiek gepresenteerd, en werd het gesprek verdergezet vanuit de specifieke invalshoek immaterieel cultureel erfgoed (living heritage) binnen het project Wiki Loves Living Heritage. Duik je graag nog dieper in dit onderwerp? De opname met gastsprekers als Melissa Shaginoff van Smithsonian en Mehtab Khan van Yale Law School kan je hier bekijken.
Wie kan het spel spelen? Collectiebeherende instellingen die graag geïnformeerde en evenwichtige beslissingen maken, gebaseerd op verschillende meningen.
Doel van het spel? Organisaties helpen om a.d.h.v. stellingen en vragen in spelvorm (kritisch) na te denken over de ethiek van open data en open delen.
Mooi meegenomen? Het spel moedigt spelers aan om goed samen te werken en open te communiceren met elkaar.
Een greep uit de gespreksstarters die aan bod komen:
- “We bepalen prioriteiten voor open sharing om onze doelen te bereiken, en identificeren tegelijkertijd ook gebieden waarin we in de toekomst kunnen verbeteren.”
- “Wat zijn de criteria voor het gebruiken van (semi-)geautomatiseerde metadatacreatie (denk aan technieken als HTR, OCR, beeldherkenning, speech-to-text of NLP) op onze collectie op een ethische en doeltreffende manier?”
- “Zijn we ons bewust van de ecologische voetafdruk die we nalaten bij onze open sharing activiteiten? Is er een plan om deze te verkleinen?”
- “Pakken we historische vooroordelen (bias) en onjuistheden in onze collectiedata (door kolonialisme, racisme, politieke onderdrukking, gender, seksuele voorkeur, religie etc.) proactief aan?”
- “We denken goed na over de meest gepaste platformen voor het delen van onze data.”
De set is flexibel inzetbaar, en zou bijvoorbeeld met deze spelregels gebruikt kunnen worden:
- In het ideale geval zit je samen met 2 tot 6 spelers. Zo houd je discussies overzichtelijk.
- Schud het kaartspel en geef iedere speler 5 kaarten.
- De eerste speler kiest één kaart, leest deze hardop voor en licht de eigen mening over het onderwerp toe.
- De andere spelers stellen vragen, geven feedback, en als laatste hun eigen mening.
- Het gesprek gaat verder tot alle spelers tot een consensus komen.
- De eerste speler legt de gespeelde kaart in een aparte aflegstapel en vult zijn/haar/hun hand aan.
- Nu is het de beurt aan de volgende speler. Het proces herhaalt zich, totdat alle kaarten gespeeld zijn.
Veel speelplezier!
Krijg je niet genoeg van ethiek?
Dan verwijzen we je graag door naar extra leesvoer. Ook binnen onze eigen werking is ethiek een thema dat ons bezighoudt. Zo zetten we in het FAME-project en het GIVE-metadataproject in op technologieën binnen de artificiële intelligentie om automatisch metadata te genereren. Met dergelijke technologieën moet echter op een voorzichtige manier omgesprongen worden, in het bijzonder met gezichtsherkenning. Onze ervaringen en ideeën kan je lezen in enkele publicaties:
Je kan de speelkaarten eenvoudig zelf downloaden en afdrukken via deze link.
Deze blog is gebaseerd op ‘Collaborate, Communicate and Navigate Ethical Considerations with the Ethical Sharing Card Game’ door Isaac Oloruntimilehin en verscheen eerder op de techblog van meemoo, het Vlaams Instituut voor het Archief. Zelf delen? Dat kan onder een CC BY-SA 4.0 licentie.
