De Nederlandse overheid heeft een visie ontwikkeld omdat de brede beschikbaarheid van generatieve AI en de schaal en het tempo waarop de technologie zich momenteel ontwikkelt dit vereisen. De technologie biedt veel mogelijkheden, maar de overheid ziet ook risico’s. Onverantwoord gebruik of ontwikkeling kunnen publieke waarden en grondrechten zoals transparantie, privacy, autonomie en non-discriminatie onder druk zetten. Nederland heeft op korte termijn zijn visie op generatieve AI bijgestuurd. In 2023 zette de overheid zich bij name van staatssecretaris van Digitale Zaken Van Huffelen af van commerciële generatieve modellen zoals ChatGPT en DALL-E. Een advies van het kabinet gaf de voorkeur aan opensource-versies van de technologie. In dit visiedocument zien we hoe het gebruik wordt toegestaan (ongeacht de vorm) en gestimuleerd over het gehele overheidsspectrum.

Omgaan met de kansen en uitdagingen van generatieve AI is daarmee bij uitstek een opgave die in gezamenlijkheid, interbestuurlijk en intersectoraal moet worden aangepakt, met een lerende en experimenterende aanpak. Dat betekent het continu voeren van een brede maatschappelijke dialoog in Nederland en mede op basis daarvan zoeken naar internationale samenwerking, binnen de EU en mondiaal.

De overheidsbrede visie op generatieve AI benadrukt het belang van regie en een waardengedreven benadering binnen het bredere digitaliseringsbeleid. Hierbij worden vier uitgangspunten gehanteerd:

1. Generatieve AI wordt op een veilige manier ontwikkeld en toegepast.
   
   Actief bijdragen aan de mitigatie van misbruik, ongelukken en systemische veiligheidsrisico’s van en door generatieve AI-modellen.
   
   
2. Generatieve AI wordt op een rechtvaardige manier ontwikkeld en toegepast.
   
   Zo wordt er rekening gehouden met risico’s op kansenongelijkheid, risico’s op discriminatie, transparantie en uitlegbaarheid en bijdragen om gelijkheid te bevorderen en (sociaaleconomische) kloven overbruggen.
   
   
3. Generatieve AI moet het menselijk welzijn dienen en menselijke autonomie borgen.
   
   
4. Generatieve AI draagt bij aan duurzaamheid en onze welvaart.
   
   Generatieve AI wordt ingezet om duurzame economische groei te bevorderen, personeelstekorten te verkleinen, en leidt tot innovatieve nieuwe producten en oplossingen, waaronder oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken zoals klimaatverandering.

De bovenstaande uitgangspunten zijn in lijn met de Duurzame Ontwikkelingsdoelen. Nederland streeft ernaar een leidende rol te spelen in Europa en de wereld door randvoorwaarden te creëren voor verantwoorde ontwikkeling en gebruik van generatieve AI, terwijl onze digitale open strategische autonomie behouden blijft.

De aanpak om de visie om te zetten naar actie omvat zes pijlers:

1. Samenwerken
   
   Generatieve AI brengt fundamentele uitdagingen met zich mee die een nauwe samenwerking en maatschappelijke dialoog op verschillende niveaus vereisen. Het betrekken van inwoners, uitvoerders, werknemers, werkgevers, ondernemers, bedrijven en professionals bij het vormgeven van de toekomst van generatieve AI is essentieel. Concrete actiepunten:
   
   
   1. het bestendigen en verdiepen van reeds aangegane samenwerkingen op internationaal niveau
   2. een mogelijk nieuwe deelname aan de Alliance for Languages Technologies European Digital Infrastructure Consortium (ALT-EDIC).
   3. Aanstellen van een organisatie die initiatieven stimuleert en coördineert rond maatschappelijke dialoog over generatieve AI
   4. Bevorderen van participatie in de totstandkoming van generatieve AI-modellen bij en door de overheid
   5. Verkennen en experimenteren met implementatie van verantwoorde generatieve AI-toepassingen in administratieve processen en dienstverlening bij de overheid
   6. Onderzoek naar de inzet van generatieve AI voor het verbeteren van de informatiehuishouding van de overheid.
      
      
2. Nauwgezet volgen van ontwikkelingen
   
   De overheid wil zich op de verwachte exponentiële groei van generatieve AI voorbereiden door middel van het opleiden van medewerkers en het nauwlettend volgen van relevante ontwikkelingen. Specifieke aandacht wordt besteed aan de gevolgen van generatieve AI voor de arbeidsmarkt, waarbij de Sociaal-Economische Raad is gevraagd om de impact op arbeidsproductiviteit, kwantiteit en kwaliteit van werk in kaart te brengen. Ook wordt de impact van generatieve AI op duurzaamheid en klimaat onderzocht, met erkenning dat hoewel deze technologie kan bijdragen aan het oplossen van klimaatuitdagingen, momenteel nog leidt tot een vergroting van de ecologische voetafdruk.
   
   Concrete actiepunten:
   
   
   1. Opzetten van een nieuw adviesorgaan (Rapid Response Team AI) die het ministerie Digitale Zaken en de staatssecretaris kan adviseren over belangrijke ontwikkelingen
   2. Opzetten van een transparantieregister voor initiatieven binnen de overheid met generatieve AI
   3. Onderzoek naar hoe generatieve AI kan bijdragen aan burgerparticipatie en communicatie met burgers
      
      
3. Vormgeven en toepassen van wet- en regelgeving
   
   De regering start in 2024 met de brede implementatie van de EU AI Act binnen de overheid en zet in op begeleiding en voorlichting aan stakeholders.
   
   Concrete actiepunten:
   1. Inrichten van een Nederlandse regulatory sandbox
      
      
4. Vergroten kennis en kunde
   
   De regering streeft actief naar een verhoging van kennis en vaardigheden binnen de overheid om de mogelijkheden van generatieve AI volledig te benutten. Dit omvat het bieden van richtlijnen voor de inzet van generatieve AI binnen Rijksoverheidsorganisaties en het aanscherpen van inkoopvoorwaarden. Een kennispunt generatieve AI bij de (Rijks)overheid kan deze ontwikkelingen coördineren, terwijl investeringen in AI-talent en technologische infrastructuur zorgen voor het behoud van Europese normen en waarden. Daarnaast wordt het belang van mediawijsheid en kritisch denken in het onderwijs benadrukt, ondersteund door onderzoek naar de impact van generatieve AI door het Nationaal Onderwijslab AI (NOLAI).
   
   Concrete andere nieuwe actiepunten:
   
   Er wordt een opleidingsaanbod uitgewerkt voor ambtenaren, met extra aandacht voor ethische kwesties.
   
   
5. Innoveren met generatieve AI
   
   Nederland moet een klimaat cultiveren dat ruimte biedt voor het testen, opschalen en verbeteren van betrouwbare en transparante (generatieve) AI-modellen en tools, inclusief het onderzoek naar de oprichting van een nationale AI-testfaciliteit. Hierbij groeit het belang van betrouwbare Nederlandstalige datasets als fundament voor generatieve AI-modellen, terwijl een Rijks-AI-validatieteam publiekelijk beschikbare benchmarking en tooling faciliteert voor verantwoord gebruik van generatieve AI in Nederland. Parallel aan de ontwikkeling van het open taalmodel GPT-NL, wordt gewerkt aan ethische richtlijnen voor het verantwoord gebruik van generatieve AI.
   
   Concrete actiepunten:
   1. Oprichting van AINed Innovatielabs (publiek-private labs gericht op de ontwikkeling van AI-innovaties)
      
      
6. Sterk en helder toezicht houden en handhaven
   
   Tot slot benadrukt de overheid het belang van sterk en helder toezicht en handhaving. Proactieve benadering, goede samenwerking tussen toezichthouders en andere belanghebbenden, en voortdurende evaluatie van beleid en wet- en regelgeving zijn essentieel om ongewenste effecten van generatieve AI te voorkomen en te beheren in een snel veranderend technologisch landschap.