Naast de reguliere updates van de beleidsmonitor over nieuwe AI- en datagerelateerde beleidsdocumenten, werd extra aandacht besteed aan regulering en beleid rond deepfakes. We organiseerden een webinar en lijstten de verschillende studies en beleidsinitiatieven rond deepfakes op.

We kropen ook in de pen! Rob Heyman schreef een opiniestuk over waarom het belangrijk is om wetsontwerpen te testen, en de voor- en nadelen ervan uit te spitten. Maar hoe kan je beleid toetsen aan de praktijk? Met Policy Prototyping behandel je voorgestelde wetgeving als een prototype en bevraag je belanghebbenden over de wetgeving alsof deze al van toepassing zou zijn. Ook Jan De Bruyne, Ellen Wauters, Thomas Gils en Wannes Ooms schreven een opiniestuk. Dit keer met een aanmaning om niet enkel te focussen op nieuwe beleidskaders voor AI, maar ook bestaande wetgeving en autoriteiten te versterken.

Tijdens de Data-Date rond technologiegedreven gezondheidsbeleid, gingen we in gesprek met experten vanuit o.a. het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, UZ Leuven, Solidaris en Departement EWI. De gezondheidszorg digitaliseert verder, maar de weg naar een technologiegedreven gezondheidsbeleid ligt bezaaid met verschillende maatschappelijke, beleidsmatige en juridische uitdagingen. Die uitdagingen werden uitgebreid besproken tijdens de Data-Date met het panel en de deelnemers. Lees meer in het verslag.

We deden ook heel wat rond de implementatie en het gebruik van technologie in de openbare ruimte. Zo organiseerden we dit jaar enkele Datawalks, een laagdrempelige wandeling om burgers inzicht te geven in de ‘slimme stad’ en hen mee te laten nadenken over hoe (persoons-) gegevens hierbij worden ingezet. Wil je graag meer info over de Datawalks en wat ze juist zijn? Lees dan de brAInfood ‘Ga je mee op Datawalk?’. Of wil je eerder nagaan of een Datawalk ook voor jouw organisatie iets kan betekenen? Lees hier het interview met de Provincie Oost-Vlaanderen en UNIZO Oost-Vlaanderen over de Datawalk die we organiseerden in Ronse. In 2023 publiceren we ook een handleiding zodat je zelf een Datawalk kan uitwerken.

Maar welke rechten heeft een burger over de eigen persoonsgegevens in de slimme stad? In deze fiche vatten we dit voor jou samen, en geven we een overzicht van enkele rechten die gelden bij het verzamelen van persoonsgegevens in de slimme stad en welke voorwaarden daarbij wel of niet van toepassing zijn(bv. toestemming, hergebruik van gegevens).

Frederic Heymans schreef ook een opiniestuk over het gebruik van camera’s in voetbalstadions. Hij pleit voor een inclusieve en doordachte manier om de beveiliging in voetbalstadions aan te pakken, waarbij de focus ligt op duurzaamheid.

Een digital ethicist houdt het maatschappelijk, ethisch en juridisch perspectief van impactvolle technologie in de gaten. Dit kan toegewezen worden aan één profiel binnen de organisatie, bijvoorbeeld een digital ethicist, of kan ook als een gedeelde verantwoordelijkheid worden gezien (ontwerpers, teamleiders, management, …). In een Data-Date met onder meer digital ethicists gingen we in gesprek over wat deze rol nu precies inhoudt en welke competenties hierbij belangrijk zijn. Lees er meer over in dit verslag.

Die competenties bundelden we in een competentiemodel dat de kennis, vaardigheden en attitudes omschrijft die nodig zijn voor de ontwikkeling en begeleiding van verantwoorde datagedreven systemen en AI. Lees het toelichtingsdocument met alle info over het competentiemodel. Heb je liever enkel beknopte informatie? Lees dan deze brAInfood waar we het model samenvatten.

Jonne van Belle, Willemien Laenens en Rob Heyman schreven hierover ook een opiniestuk waarin ze ijveren om niet te wachten met ethiek en er actief mee aan de slag te gaan. Bepaal de ambities van je organisatie en de waarden die de organisatie wil nastreven. Nadien kunnen actiepunten geïdentificeerd worden om die ambities en waarden waar te maken. Het is hierbij belangrijk om een verantwoordelijke aan te duiden, zoals een digital ethicist, die waakt over de vooruitgang van deze actiepunten en bijstuurt waar nodig.

Het project amai!, dat burgers betrekt bij de ontwikkeling van artificiële intelligentie, won dit jaar de publieksprijs van de Mediawijs Awards voor hun werk rond impact, innovatie en inclusie. Daarnaast werd ook in 2022 een nieuw amai!-traject opgezet en krijgen 5 projecten de kans om hun idee waar te maken. Deze projecten worden eind dit jaar bekend gemaakt.

Goed nieuws! In 2023 loopt amai! verder, hou de website in de gaten voor meer informatie over het nieuwe traject.

Door de digitalisering van en de verbondenheid tussen producten, systemen, ketens en bedrijfsmodellen ontstaan ‘slimme fabrieken’. Die revolutie wordt ook wel industrie 4.0 genoemd. Hoe staat België ervoor op vlak van industrie 4.0 en welke hindernissen verhinderen de transitie? Lees er meer over in deze brAInfood.

Bij de transitie naar 4.0 is het belangrijk om te kijken hoe dit het best wordt aangepakt, hoe werknemers in dit proces worden meegenomen en welke technologieën wenselijk zijn. Het Kenniscentrum werkte hier in 2022 aan, en publiceerde een brAInfood voor medewerkers die hen informeert over wat AI is, waarin het goed is en wanneer je het kan vertrouwen.

Het betrekken van werknemers in innovatieprocessen is belangrijk voor het waarborgen van werkbaar werk. Dit jaar, en volgend jaar, werkt het Kenniscentrum samen met Flanders Make en VDAB aan een begeleidingstraject voor de implementatie van operator ondersteunende technologieën zoals robots, co-bots en digitale werkinstructies. We ontwikkelen doe-het-zelf workshops om met je team van werknemers en andere betrokken stakeholders, de acceptatie en implementatie van nieuwe technologie op de werkvloer te begeleiden. Lees meer over het project in deze blogpost.

In het najaar organiseerden we een legal design workshop rond het thema werkbaar werk. We keken met de vakbonden (ACV, ABVV), UNIA en de SERV hoe we juridische informatie rond het gebruik van AI en data op de werkvloer toegankelijker kunnen maken voor burgers, werknemers en militanten van de vakbonden. Lees in dit verslag meer over de casussen waarop werd gewerkt tijdens deze workshop en welke prototypes werden aangereikt om informatie toegankelijker te maken.

De samenleving digitaliseert verder, maar kan pas inclusief zijn als ook iedereen op volle kracht kan deelnemen aan deze digitaliserende samenleving en de kansen die het biedt kan benutten. In deze brAInfood vatten we voor jou samen waarom digitale inclusie belangrijk is, en welke acties je organisatie kan nemen om hieraan te werken in de productie van technologie of in de diensten die je verleent.

Om organisaties nog beter te kunnen bijstaan in het toegankelijker en gebruiksvriendelijker maken van digitale of datagedreven producten en diensten, ontwikkelden we een draaiboek voor een doe-het-zelf workshop. De workshop bevat enkele brainstormtechnieken, templates en tools (waaronder het Digitaal Inclusie kaartspel) om drempels met betrekking tot het gebruik van je dienst of product in kaart te brengen en aan te pakken. Zo is het (nog) gemakkelijker voor je eindgebruikers om je dienst of het product te gebruiken. Het draaiboek werd uitgeschreven als een handleiding voor een moderator, zo kan je deze intern - zonder begeleiding - uitvoeren. Dit draaiboek wordt opgenomen in de aanbevelingen die je krijgt bij de Digital Inclusion by Design Index van DigitAll (lancering vanaf 21/12). Dankzij deze zelftest kan je testen of je digitale dienstverlening of digitaal product voldoende inclusief is, en krijg je aan het eind van de bevraging tips en aanbevelingen om verbeteringen aan te brengen.

De onderzoeksgroep imec-MICT-UGent voerde een monitoring voor het Kenniscentrum uit waarbij ze via een grootschalige bevraging de digitalisering van lokale overheidsdiensten onder de loep namen. 1721 60-plussers evalueerden het gebruik van digitale lokale overheidsdiensten en idenitificeerden drempels die ze bij het gebruik ervaren. Daarbij kwam aan het licht dat zij positiever staan tegenover offline dan online dienstverlening, mede doordat zij geen nood hebben aan een online dienstverlening. Meer dan 10% ervaart problemen met de toegang tot online diensten, en meer dan 20% heeft het gevoel belangrijke kennis en vaardigheden te missen om goed gebruik te kunnen maken van online dienstverlening. Dit zijn slechts enkele bevindingen van de monitor, meer resultaten en bevindingen kan je lezen in het rapport.

Last but not least, de toolspagina op de website van het Kenniscentrum werd aangepast. Om je nog beter te kunnen begeleiden bij de zoektocht naar welke tool relevant voor jou kan zijn, voegden we een label ‘getest & goedgekeurd’ toe. Zoals de naam van het label doet vermoeden zijn dit tools die we al gebruikten tijdens een workshop en als positief ervaarden.

De toewijzing naar relevante tools is ook iets waar we aan werken in het logboek voor ethische vraagstukken. Het logboek is een plek waar je voor je organisatie belangrijke ethische waarden en principes benoemt, bekijkt met welke (ethische) design tools je een brainstormsessie zal doen om ethische aandachtspunten te identificeren, en deze tenslotte om te zetten in concrete actiepunten voor je organisatie. Het helpt je om op een bewuste en structurele manier rekening te houden met ethiek in je innovatieproject. Het logboek werd ontwikkeld in samenwerking met Dries De Roeck, ontwerper en onderzoeker bij ontwerpbureau Studio Dott. In 2023 gaan we verder met dit logboek en testen we het uit in diverse trajecten om dit nog meer aan te passen aan de praktijk.

We selecteerden ook relevante tools en publicaties van het Kenniscentrum voor leerkrachten om met kinderen en jongeren na te denken over datagedreven technologie. Deze verzamelden we op de nieuwe ‘voor leerkachten’-pagina, samen met andere hulpbronnen (zoals een woordenlijst met termen gerelateerd aan data en AI) en andere organisaties die werken rond dit thema (zoals Mediawijs en VRT NWS).

Illustraties door unDraw